Dopuszczenie się przez spadkobiercę umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy stanowi jedną z podstaw do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia wskazanych w art. 928 § 1 kodeksu cywilnego.
Ocena zachowania spadkobiercy pod kątem prawa karnego
Ocena zachowania spadkobiercy (stwierdzenie popełnienia przestępstwa) dokonywana jest z punktu widzenia przepisów prawa karnego. Przestępstwo popełnione przez spadkobiercę powinno być dokonane umyślnie tzn. gdy spadkobierca chciał popełnić przestępstwo (zamiar bezpośredni) lub gdy spadkobierca przewidując możliwość popełnienia przestępstwa, godzi się na to (zamiar ewentualny). Postać zamiaru spadkobiercy może mieć wpływ na ocenę „ciężkości” popełnionego przestępstwa w rozumieniu art. 928 § 1 kodeksu cywilnego.
„Dopuszczenie się przestępstwa” obejmuje: dokonanie przestępstwa, usiłowanie dokonania przestępstwa, podżeganie do popełnienia przestępstwa, pomocnictwo w popełnieniu przestępstwa, a w wypadkach wskazanych w ustawie także przygotowanie do popełnienia przestępstwa.
Dla oceny „ciężkości” przestępstwa w zasadzie nie ma znaczenia kwalifikacja czynu zabronionego jako zbrodni lub występku, choć niewątpliwie zbrodnia – z jej natury i przypisanego jej zagrożenia karą – sama w sobie nosi większy ładunek „ciężkości”. Warto zauważyć, że najbardziej typowe przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece zostały zakwalifikowane właśnie jako występki.W konkretnych okolicznościach sprawy ciężkim przestępstwem może zostać czyn uznany przez kodeks karny za występek.
Ustalając, czy przestępstwo było przestępstwem ciężkim, sąd powinien wziąć pod uwagę przede wszystkim rodzaj zagrożonego dobra i dotkliwość skutków przestępstwa dla spadkodawcy, rozmiar krzywdy oraz motywację, sposób działania (okrucieństwo, bezduszność) i stopień nasilenia złej woli sprawcy, uporczywość działania. Niewątpliwie okrucieństwo, chęć poniżenia lub upokorzenia spadkodawcy w sposób szczególnie, właśnie dla niego, dotkliwy, jak również szczególne nasilenie złej woli spadkobiercy będą przemawiać za uznaniem go za niegodnego.Istotne jest bowiem przede wszystkim to, czy zachowanie spadkobiercy było szkodliwe względem spadkodawcy.
Za ciężkie przestępstwo zostało uznane przez Sąd Apelacyjny w Warszawie przestępstwo oszustwa polegającego na wypłacaniu z rachunków bankowych środków pieniężnych w wysokości 130 000 zł po śmierci właściciela rachunków bankowych (spadkodawcy). Kwota ta stanowiła prawie wszystkie oszczędności spadkodawcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14.01.2014 r., I ACa 1250/13).
Czy niepłacenie alimentów może być przestępstwem ciężkim?
Zkolei Sąd Apelacyjny w Gdańsku za ciężkie przestępstwo uznał występek uporczywej niealimentacji, którego dopuścił się ojciec spadkodawcy. Szczególny wymiar zachowania ojca (spadkobiercy) polegał na tym, że syn (spadkodawca) miał wypadek drogowy, w którym doznał ciężkich obrażeń i wymagał szczególnej opieki, a ojciec (spadkobierca) mimo to nie zmienił swojego postępowania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14.06.2000 r., I ACa262/00).
Za niegodnego dziedziczenia został również uznany spadkobierca (żona) , który dopuścił się przestępstwa znęcania się nad spadkodawcą (mąż). Znęcanie się polegało m.in. na uporczywym i złośliwym ograniczaniu kontaktów z małoletnim dzieckiem, w wyniku czego doszło do rażącego naruszenia zasad współżycia w rodzinie oraz jej spoistości i trwałości, anastępnie do targnięcia się spadkodawcy na życie osób najbliższych i własne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2016 r., III CSK 80/15).
Sąd Apelacyjny w Krakowie uznał, że ciężkim przestępstwem jest również podżeganie do pobicia spadkodawcy. Sąd zwrócił uwagę na to, że działanie sprawcy było wymierzone w dobra o charakterze fundamentalnym, tj. w życie i zdrowie. Ponadto narażenie było konkretne – sprawca swoim zachowaniem doprowadził do zaistnienia sytuacji pobicia, które przydalszej dynamizacji ze znacznym prawdopodobieństwem mogło skutkować naruszeniem tychże dóbr. Nie bez znaczenia pozostawał również i ten fakt, że pobicie zlecił nie jednej,lecz kilku osobom, zwiększając tym samym istotne ryzyko dla życia i zdrowia spadkodawcy.Działanie to nie zostało podjęte w zamiarze nagłym, miało charakter przemyślany izaplanowany, co pogłębia jego ujemną ocenę (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 31.03.2016 r., I ACa 1721/15).
W orzecznictwie uznano, że niegodność dziedziczenia może uzasadniać dopuszczenie się przez spadkobiercę przestępstwa porzucenia oraz uprowadzenia małoletniego spadkodawcy ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.04.1999 r., I CKN 1107/97; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18.12.2013 r., VI ACa 785/13).
Na koniec należy podkreślić, że uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia nie wymaga uprzedniego skazania go w procesie karnym za popełnienie przestępstwa. Wystarczy sam fakt popełnienia przestępstwa, który może zostać ustalony przez sąd cywilny w ramach postępowania w sprawie uznania za niegodnego.
Zapraszamy do kontaktu po pomoc z prawa spadkowego.
PS Zapraszam do zapoznania się z moim tekstem dotyczącym podstawowych informacji o niegodności dziedziczenia:
Niegodność dziedziczenia
Pozdrawiam
Michał Gruchacz
radca prawny
*Tekst nie stanowi porady ani opinii prawnej jest wyłącznie poglądem autora.
