Instytucja niegodności dziedziczenia została wprowadzona do kodeksu cywilnego w celu wyeliminowania sytuacji, w których nabycie korzyści ze spadku przez określonego spadkobiercę byłoby w powszechnym społecznym odczuciu niesprawiedliwe i niesłuszne (czy nawet niemoralne). Niegodność dziedziczenia występuje w sytuacjach szczególnie nagannego zachowania spadkobiercy wobec spadkodawcy. Sankcja niegodności jest swojego rodzaju „karą cywilną” wobec takiej osoby polegającą na odsunięciu tej osoby od dziedziczenia (pozbawienia praw do spadku).
Uznanie osoby (spadkobiercy) za niegodnego dziedziczenia następuje na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Spadkobierca uznany za niegodnego zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Warto podkreślić, że zgłoszenie zarzutu niegodności dziedziczenia wymaga wytoczenia odpowiedniego powództwa przeciwko takiemu spadkobiercy. Oznacza to, że sąd w ramach postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie może rozstrzygać kwestii niegodności dziedziczenia.
Niegodność dziedziczenia a zachowek
Przepisy o niegodności dziedziczenia mają zastosowanie do każdego spadkobiercy zarówno ustawowego jak i testamentowego. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny i orzecznictwem sądów powszechnych przepisy o niegodności dziedziczenia znajdują zastosowanie również wobec uprawnionych do zachowku.
Zgodnie z treścią art. 928 § 1 kodeksu cywilnego spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Przyczyny uznania za niegodnego dziedziczenia określone w/w przepisie stanowią katalog zamknięty. Oznacza to, że wyliczenie to ma charakter wyczerpujący i nie można uznać za niegodną osobę, której zachowania nie można zakwalifikować do żadnej z sytuacji opisanych w w/w przepisie.
Takie uregulowanie przez ustawodawcę instytucji niegodności dziedziczenia świadczy o woli odsunięcia od spadkobrania każdej osoby, której zachowanie względem spadkodawcy w powszechnym odczuciu zasługiwało na dezaprobatę lub sankcję karną oraz osoby, która naruszyła prawo spadkodawcy do nieskrępowanego ustalenia porządku dziedziczenia lub podjęła działania zmierzające do ukształtowania porządku dziedziczenia sprzecznie z wolą spadkodawcy.
Należy podkreślić, że ciężar udowodnienia zaistnienia przyczyny do stwierdzenia przez sąd niegodności dziedziczenia spoczywa na powodzie (osobie domagającej się stwierdzenia niegodności). Na skutek orzeczenia sądu spadkobierca uznany za niegodnego nie dziedziczy po spadkodawcy. Osoba taka nie może również otrzymać zapisu, zapisu windykacyjnego oraz nie ma prawa do zachowku.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej z zakresu prawa spadkowego, to zapraszam do kontaktu.
Pozdrawiam i zapraszam do lektury kolejnych (przyszłych) tekstów omawiających przyczyny uznania spadkobiercy za niegodnego 🙂
Michał Gruchacz
radca prawny
*Tekst nie stanowi porady ani opinii prawnej jest wyłącznie poglądem autora.
