Skip to main content

Gdy spadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia w kwestii dokonania działu spadku w drodze umowy, wówczas konieczne staje się przeprowadzenie sądowego działu spadku.

W takim przypadku sądem właściwym jest sąd spadku tj. sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jednakże na żądanie uczestnika działu, zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie, sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część, albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy. Oznacza to, że każdy ze spadkobierców ma możliwość zmiany właściwości sądu na sąd rejonowy właściwy według położenia spadku lub miejsca zamieszkania wszystkich współspadkobierców. Warto wskazać również na możliwość przeprowadzenia postępowania działowego przed sądem polubownym.

Wniosek o dział spadku może złożyć samodzielnie każdy spadkobierca. Na marginesie warto zauważyć, że oprócz spadkobierców przedmiotowy wniosek może złożyć również: a) nabywca udziału w spadku; b) spadkobierca spadkobiercy; c) spadkobierca nabywcy udziału w spadku; d) wierzyciel spadkodawcy, który zajął uprawnienia spadkowe swego dłużnika w toku prowadzonej egzekucji.

Co należy umieścić we wniosku o dział spadku?

We wniosku o dział spadku należy:
a) przedstawić postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia (jeżeli nie ma ani postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ani zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia to sąd wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w toku postępowania działowego);
b) podać jakie testamenty pozostawił po sobie spadkodawca, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują albo wskazać, że spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych testamentów;
c) przedstawić spis inwentarza lub jeżeli brak jest spisu inwentarza należy wskazać majątek mający być przedmiotem działu;
d) wskazać na dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy – w przypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość.

W toku postępowania działowego sąd powinien przede wszystkim ustalić skład i wartość spadku, podlegającego działowi oraz dane dotyczące spadkobierców, określone w art. 682 kodeksu postępowania cywilnego.

Stan spadku sąd określa według chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), zaś jego wartość według cen rynkowych z chwili dokonania działu. Ustaleń tych sąd dokonuje przede wszystkim na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania oraz przedstawionych przez nich dokumentów. W razie sporu między współspadkobiercami, o to czy dany przedmiot należy do spadku, sąd spadku może wydać tzw. postanowienie wstępne. Od prawidłowego ustalenia wskazanych kwestii zależy prawidłowe określenie wartości udziałów poszczególnych spadkobierców (ich sched spadkowych), a także przysługujących im spłat lub dopłat. Wadliwość ustalenia tych kwestii z reguły podważa w całości dokonany dział spadku, co skutkuje koniecznością uchylenia w całości postanowienia w przedmiocie działu spadku.

Głównym celem postępowania działowego jest zniesienie wspólności majątku spadkowego pomiędzy spadkobiercami i przyznanie im poszczególnych przedmiotów spadkowych.

Ponadto postępowanie o dział spadku może obejmować również:
a) zaliczenie darowizn i zapisów windykacyjnych na poczet sched spadkowych (należy jednak pamiętać, że do przeprowadzenia zaliczenia niezbędne jest zgłoszenie takiego żądania przez zainteresowanego spadkobiercę, kwestia ta nie jest bowiem rozpoznawana przez sąd z urzędu);
b) uwzględnienie zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku;
c) rozliczenie wzajemnych roszczeń pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.

W przypadku, gdy wszyscy współspadkobiercy złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd będzie nim związany. Oznacza to, że sąd wyda postanowienie odpowiadające treści zgodnego wniosku, jeżeli przedstawiony projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego ani nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych.

W przypadku sądowego działu spadku możliwe jest zastosowanie następujących sposobów podziału: a) podziału w naturze; b) przyznania przedmiotów w całości na własność albo współwłasność; c) podziału cywilnego.

Rzecz, która nie da się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu spadkobiercy albo kilku współspadkobiercom na współwłasność z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd wyznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia.

Ponadto przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

Postanowienie sądu o dziale spadku ma charakter konstytutywny tzn. z chwilą jego uprawomocnienia się ustaje wspólność majątku spadkowego, a własność przedmiotów spadkowych przechodzi jednocześnie na wskazanych w nim spadkobierców. Prawomocne postanowienie działowe stanowi tytuł własności rzeczy. Oznacza to, że może być podstawą wpisu do księgi wieczystej w przypadku nieruchomości. Prawomocne postanowienie działowe jest ponadto tytułem egzekucyjnym w zakresie, w jakim orzeka o obowiązku dopłaty lub o wydaniu rzeczy pomiędzy współwłaścicielami.

Nasza Kancelaria oferuje pomoc z zakresu prawa spadkowego.

PS Zapraszam Cię do lektury mojego poprzedniego tekstu dotyczącego umownego działu spadku.

Umowny dział spadku

Pozdrawiam

Michał Gruchacz

radca prawny

* Tekst nie stanowi porady prawnej ani opinii prawnej, jest wyłącznie poglądem autora.