W celu zniesienia wspólności majątku spadkowego spadkobiercy powinni dokonać tzw. działu spadku. Prawo spadkowe przewiduje dwa rodzaje działu spadku: dział umowny oraz dział sądowy. Co do zasady możliwość przeprowadzenia działu spadku nie jest ograniczona terminem. Oznacza to, że nawet po wielu latach od śmierci spadkodawcy spadkobiercy mogą dokonać działu spadku.
Przedmiotem działu spadku są jedynie aktywa wchodzące w masę spadkową, natomiast podział długów następuje z mocy samego prawa w proporcjach odpowiadających udziałowi w podziale aktywów. Warto wskazać, że od momentu działu spadku spadkobiercy ponoszą już odpowiedzialność za długi spadkowe w zakresie jaki wynika z wielkości swoich udziałów. W umowie o dział spadku spadkobiercy mogą inaczej określić zasady swojej odpowiedzialności za długi spadkowe np. wskazując kto odpowiada za dany dług. Jednak takie zapisy umowne mają zastosowanie jedynie w stosunkach wewnętrznych tzn. obowiązują one tylko samych spadkobierców, natomiast nie wiążą one wierzycieli spadkodawcy.
Kiedy może dojść do umownego działu spadku?
Do umownego działu spadku może dojść jedynie w przypadku zgody wszystkich spadkobierców. Sprzeciw chociażby jednego z spadkobierców zamyka drogę do umownego działu spadku. Zgoda spadkobierców musi obejmować nie tylko zamiar dokonania działu spadku w drodze umowy, lecz również sposób dokonania działu spadku. W sytuacji gdy spadkobiercą jest dziecko lub osoba ubezwłasnowolniona umowę w imieniu takiego spadkobiercy zawiera jej przedstawiciel ustawowy po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego.
W wyniku zawarcia umowy o dział spadku dochodzi do nabycia przez poszczególnych spadkobierców określonych praw majątkowych wchodzących w masę spadkową, które wcześniej (przed zawarciem umowy o dział spadku) stanowiły wspólność majątku spadkowego i przysługiwały wszystkim spadkobiercom.
Jak wygląda umowa o dział spadku?
Umowa o dział spadku powinna regulować kwestię wzajemnych praw i obowiązków spadkobierców wynikających z ustania wspólności majątku spadkowego. Po pierwsze, konieczne jest określenie schedy spadkowej odpowiadającej udziałowi każdego ze spadkobierców m.in. zaliczając na jej poczet darowizny i koszty wychowania. Po drugie, umowa o dział spadku powinna rozdysponować poszczególne przedmioty i prawa wchodzące w skład spadku stosownie do wartości schedy spadkowej przypadającej każdemu ze spadkobierców. Po trzecie, umowa o dział spadku może wskazywać również na istnienie zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku. Po czwarte, umowa o dział spadku może określać wzajemne roszczenia pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.
Dział spadku może być dokonany na trzy sposoby:
a/ podział w naturze – polega na fizycznym podziale przedmiotu na mniejsze części oraz przyznaniu ich w odpowiednim zakresie poszczególnym spadkobiercom.
b/ przyznanie przedmiotu w całości jednemu lub kilku spadkobiercom – przyznanie całego przedmiotu na własność lub współwłasność
c/ podział cywilny – sprzedaż przedmiotu osobie trzeciej i odpowiednie rozdysponowaniu uzyskanej sumy pomiędzy spadkobierców.
W praktyce nic nie stoi na przeszkodzie aby w danej sprawie łączyć w/w metody podziału spadku. W przypadku uzyskania przez spadkobiercę w wyniku podziału praw nieodpowiadającemu wartości udziału spadkowego istnieje konieczność dokonania wyrównania w postaci dopłat lub spłat.
Spadkobiercy mogą swobodnie ukształtować treść umowy o dział spadku, byleby tylko jej treść nie sprzeciwiała się przepisom prawa bezwzględnie obowiązującego, zasadom współżycia społecznego oraz naturze stosunków spadkowych – zasada swobody umów. Dopuszczalne jest więc m.in. dokonywanie rozporządzeń udziałami pomiędzy samymi spadkobiercami („zrzeczenie się udziału w spadku” na rzecz innego spadkobiercy) czy modyfikowanie zasad doliczania darowizn na schedy spadkowe spadkobierców.
Umowa o dział spadku co do zasady może zostać zawarta w dowolnej formie. Jednak w przypadku gdy w skład masy spadkowej wchodzi co najmniej jedna nieruchomość umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Umowny dział spadku może objąć cały spadek (zasada) lub tylko jego wyodrębnioną część (wyjątek). Oznacza to, że możliwe jest zawieranie kilku umów o dział spadku. Forma każdej z tych umów powinna być dostosowana do przedmiotów, którymi rozporządza np. umowa o dział spadku dotycząca nieruchomości musi mieć formę aktu notarialnego.
Umowa o dział spadku stanowi tytuł własności rzeczy. Oznacza to, że stanowi ona np. podstawę do wpisu prawa własności do księgi wieczystej nieruchomości.
PS Zapraszam do odwiedzin naszego bloga w przyszłym tygodniu, bowiem w kolejnym wpisie poruszymy temat sądowego działu spadku.
Pozdrawiam
Michał Gruchacz
radca prawny
* Tekst nie stanowi porady ani opinii prawnej, jest wyłącznie poglądem autora.
