Separacja to sytuacja, w której następuje zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Zgodnie z poglądem orzecznictwa oznacza to „zaprzeczenie istnienia w małżeństwie tych wszystkich cech, które charakteryzują wspólne pożycie, a w szczególności łączności duchowej, fizycznej i gospodarczej”. Należy odróżnić przy tym separację faktyczną od separacji prawnej.
Separacja faktyczna dotyczy sytuacji, w której małżonkowie nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. Żyją osobno, pozostając w dalszym ciągu małżeństwem.
Separacja prawna natomiast to sytuacja, w której zniesienie majątkowych i niemajątkowych praw oraz obowiązków małżonków następuje na mocy orzeczenia sądu.
Separacja faktyczna
Małżonkowie rozstają się, ale ich prawa i obowiązki, wynikające z zawarcia małżeństwa, nie zmieniają się. Mówi się, że ten rodzaj separacji nie pociąga za sobą żadnych skutków. Czy na pewno tak jest?
Skutki separacji faktycznej
Separacja faktyczna nie zmienia nic pod względem prawnym, ale może przynosić problemy praktyczne. Skutki separacji faktycznej są tożsame z tymi, jakie niesie za sobą małżeństwo w rozłączeniu.
Separacja faktyczna a rozdzielność majątkowa
Głównym problemem – o ile małżonkowie nie podpisali tzw. intercyzy (tzn. nie ustanowili rozdzielności majątkowej) – jest istniejąca wspólność majątkowa, która powoduje solidarną odpowiedzialność wobec wierzycieli. Wobec tego, gdy jeden z małżonków zadłuży się podczas trwania separacji faktycznej, wierzyciele będą mogli próbować zaspokoić się także z majątku wspólnego małżonków lub nawet majątku osobistego drugiego małżonka.
Separacja faktyczna a wspólne zamieszkiwanie
Posiadanie wspólnego majątku powoduje, że oboje małżonkowie mają do niego dostęp. Jeśli jest to np. wspólny dom, każdy z małżonków może z niego dowolnie korzystać. Należy przy tym pamiętać, że pozostając w separacji faktycznej i zamieszkując we wspólnym domu, nadal należy ponosić na niego nakłady. Nawet jeśli separacja trwa kilkanaście lat, stale zwiększamy wartość składnika majątku wspólnego. Rozliczenie poniesionych kosztów jest konieczne, ale z reguły bywa trudne z powodu ich udokumentowania.
Separacja faktyczna a opieka nad dziećmi
Problemy może powodować też brak uregulowania kwestii, dotyczących opieki nad małoletnimi dziećmi. Dopóki kontakty z dziećmi nie zostaną uregulowane, mogą odbywać się bez ograniczeń, często powodując dezorganizację zarówno w życiu dzieci jak i małżonków.
Separacja faktyczna a alimenty na dziecko
Dodatkowo nie można żądać zasądzenia alimentów na dzieci. Dochodzenie od małżonka zwrotu kosztów utrzymania małoletnich dzieci w tej sytuacji jest znacznie trudniejsze niż w przypadku separacji orzeczonej przez sąd.
Separacja prawna
Jak wspomniano powyżej, sądowe orzeczenie separacji znosi prawa i obowiązki małżonków, zarówno w sferze majątkowej, jak i niemajątkowej. Separacja prawna jest potwierdzeniem rozkładu pożycia małżeńskiego w sposób zupełny, ale nie trwały – separacja jest rozwiązaniem co do zasady „czasowym”, gdyż przepisy regulujące instytucję separacji przewidują możliwość jej zniesienia.
Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy, jednym z celów separacji jest umożliwienie małżonkom przemyślenia celowości definitywnego rozejścia się i ewentualnego powrotu do wspólnego pożycia, co się łączy ze zniesieniem separacji (vide: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. I UZP 8/11).
Skutki orzeczenia separacji
Orzeczenie separacji przez sąd powoduje wprawdzie skutki prawne tożsame z rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód, jednakże z pewnymi odmiennościami.
Przede wszystkim poprzez orzeczenie separacji przez sąd pomiędzy małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa.
Ponadto orzeczenie o separacji reguluje kwestie związane z funkcjonowaniem małżeństwa podczas trwania separacji, dotyczące: winy rozkładu pożycia, władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem, podziału majątku, czy też wspólnego zamieszkiwania małżonków.
Dodatkowo, jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji, mimo zniesienia obowiązków małżeńskich, obowiązani są do wzajemnej pomocy, np. z uwagi na stan zdrowia jednego z nich.
Kolejnym skutkiem prawnym separacji jest możliwość dochodzenia alimentów na rzecz drugiego małżonka. W takiej sytuacji obowiązek alimentacyjny jest nawet silniejszy, niż po rozwodzie.
Skutkiem separacji jest także odsunięcie małżonków od ustawowego dziedziczenia po sobie.
Co więcej, uchylone zostaje domniemanie, że dziecko urodzone podczas separacji jest dzieckiem męża.
Należy również wiedzieć, że wzmianka o separacji zostaje wpisana w akcie małżeństwa. Małżonkowie, pozostający w separacji, nie mogą zawrzeć innego małżeństwa.
Autorzy:
radca prawny Michał Gruchacz
mgr Karolina Luty
