Skip to main content

Sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu. Takie stanowisko wyłania się z trzech uchwał Sądu Najwyższego podjętych w marcu ubiegłego roku. Sąd Najwyższy w uchwałach tych uznał, że podstawę prawną dochodzenia zadośćuczynienia w takiej sytuacji stanowi naruszenie dobra osobistego w postaci „więzi rodzinnych”.

Jedna z trzech uchwał Sądu Najwyższego została wydana w następującym stanie faktycznym. Małoletnia córka powodów doznała w wyniku zawinionego błędu lekarskiego ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia mózgu. Skutkiem tego uszkodzenia mózgu był poważny uszczerbek na zdrowiu, w tym głębokie upośledzenie rozwoju umysłowego. Sądy rozpoznające sprawę przyznały rodzicom (powodom) zadośćuczynienie na podstawie art. 23, 24 i 448 kodeksu cywilnego z tytułu naprawienia krzywdy wynikającej z naruszenia ich dobra osobistego w postaci prawa do niezakłóconego życia rodzinnego. Naruszenie to polegało na pozbawieniu rodziców dziewczynki realnej możliwości kształtowania prawidłowych relacji rodzinnych z dzieckiem.

Sąd Najwyższy potwierdził istnienie podlegającego ochronie dobra osobistego, którego kwintesencją są więzi łączące osoby bliskie. Przedmiotowe dobro osobiste bywa różnie nazywane w orzecznictwie sądowym np. prawo do życia rodzinnego obejmującego różnego rodzaju więzi; więź emocjonalna łącząca osoby bliskie;więzi rodzinne i szczególna więź emocjonalna między członkami rodziny; więź rodzinna, której zerwanie powoduje ból, cierpienie i rodzi poczucie krzywdy; prawo do życia w rodzinie i utrzymanie tego rodzaju więzi; szczególna emocjonalna więź rodzinna między osobami najbliższymi; relacja z najbliższym członkiem rodziny; szczególna emocjonalna więź rodzinna; silna więź emocjonalna, szczególnie bliska w relacjach rodzinnych.

Szczególna więź emocjonalna pomiędzy osobami najbliższymi wynika z przynależnego każdej z tych osób indywidualnego poczucia bliskości i przywiązania, nierozerwalnie związanego z naturą człowieka i kształtującego jego tożsamość. Wieź ta stanowi wartość podlegającą ochronie prawnej na podstawie przepisów o dobrach osobistych (art. 23, 24 i 448 kodeksu cywilnego).

Doprowadzenie czynem niedozwolonym do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, skutkującego niemożnością nawiązania typowej więzi rodzinnej, stanowi naruszenie własnego dobra osobistego bliskich i źródło ich własnej krzywdy. Nie ma podstaw do rozróżnienia między zerwaniem więzi rodzinnej wskutek śmierci a niemożnością nawiązania lub rozwinięcia tej więzi pomiędzy bliskimi z powodu ciężkiego uszkodzenia ciała jednego z nich np. pozostawanie osoby najbliższej w nieodwracalnym stanie śpiączki lub trwałego stanu wegetatywnego, istnienie trwałego i nieodwracalnego uszkodzenia mózgu. Samo zachowanie egzystencji fizycznej nie wystarcza do uznania, że więź taka istnieje w sposób niezakłócony – jest utrzymana we właściwych jej przejawach.

Stwierdzenie istnienia dobra osobistego w postaci szczególnej więzi emocjonalnej między najbliższymi należy odgraniczyć od naruszenia tego dobra w konkretnym wypadku. Stwierdzenie istotnego naruszenia tego dobra jest dokonywane na podstawie oceny okoliczności danej sprawy przy użyciu obiektywnych kryteriów.

Naruszenie dobra osobistego w postaci prawa do niezakłóconego życia rodzinnego

Po pierwsze, naruszenie dobra osobistego w postaci więzi bliskości następuje tylko w razie istnienia szczególnie silnego stosunku emocjonalnego i psychicznego o charakterze rzeczywistym i trwałym. Nie chodzi więc o abstrakcyjnie ujętą więź emocjonalną (formalną wieź pokrewieństwa), ale o szczególny charakter związku między najbliższymi.

Po drugie, o naruszeniu więzi pomiędzy tymi osobami w sposób uzasadniający roszczenie oparte na art. 448 kodeksu cywilnego można mówić jedynie w okolicznościach wyjątkowych, w których doszło nie do zaburzenia, zakłócenia lub pogorszenia więzi, lecz do faktycznej niemożliwości nawiązania i utrzymywania kontaktu właściwego dla danego rodzaju stosunków z powodu ciężkiego i głębokiego stanu upośledzenia funkcji życiowych. Dotyczy to zatem uszczerbków zdrowia najcięższych i nieodwracalnych. Uszczerbków które wiążą się z dotkliwą, niekończącą się krzywdą porównywalną z krzywdą związaną ze śmiercią osoby najbliższej.

Przydatne orzeczenia: uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27.03.2018 r., III CZP 60/17; uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27.03.2018 r., III CZP 36/17; uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27.03.2018 r., III CZP 69/17.

Pozdrawiam

Michał Gruchacz

radca prawny

*Tekst nie stanowi porady ani opinii prawnej jest wyłącznie poglądem autora.