Regułą w przypadku rozwodu orzeczonego przez sąd państwa, które jest członkiem UE (rozwodu unijnego), jest uznanie go w innym państwie członkowskim (np. w Polsce). Wyjątki od tej zasady ustanawia art. 22 Rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r., dotyczący jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylający Rozporządzenie (WE) nr 1347/2000.
Kiedy nie uznaje się rozwodu unijnego?
Przepis ten wprowadza cztery sytuacje, w których orzeczenia rozwodowego nie uznaje się, tj.:
a) jeżeli takie uznanie jest oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie;
b) jeżeli zostało wydane zaocznie, jeśli stronie przeciwnej nie doręczono pisma wszczynającego postępowanie lub pisma równorzędnego w czasie i w sposób umożliwiający jej przygotowanie obrony, chyba że zostanie ustalone, że strona przeciwna jednoznacznie zgadza się z orzeczeniem;
c) jeżeli orzeczenia nie da się pogodzić z orzeczeniem wydanym w postępowaniu między tymi samymi stronami w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie; lub
d) jeżeli orzeczenia nie da się pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem wydanym w innym państwie członkowskim czy też w państwie trzecim między tymi samymi stronami, o ile to wcześniejsze orzeczenie spełnia warunki niezbędne do jego uznania w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie.
Pierwsza negatywna przesłanka uznania rozwodu dotyczy tzw. klauzuli porządku publicznego. Za jej pomocą państwo, które ma uznać orzeczenie rozwodowe wydane w innym państwie członkowskim UE, chroni interesy związane z jego suwerennością w sferze kształtowania własnego porządku prawnego.
Co to jest porządek publiczny?
Pojęcie porządku publicznego ma charakter generalny i niedookreślony. Jego konkretyzacja jest dokonywana przez sądy, które mają dość duży margines uznaniowości. Można powiedzieć, że klauzula porządku publicznego wyznacza granice uznania orzeczenia rozwodowego. Naruszenie porządku publicznego może przejawiać się poprzez naruszenie w sferze materialno-prawnej (samego stosunku prawnego) oraz procesowej (podstawowych zasad procesowych) wydanego orzeczenia rozwodowego.
Sąd, oceniając daną sprawę powinien skupić się (oceniać) na skutkach prawnych, związanych z uznaniem orzeczenia, pomijając samą treść normy prawnej zastosowanej przez sąd państwa obcego. Podstawą do odmowy uznania orzeczenia rozwodowego będzie więc niezgodność uznania orzeczenia z porządkiem publicznym państwa, które ma dokonać uznania a nie niezgodność samego orzeczenia z porządkiem publicznym tego państwa.
Nie jest uzasadnione powołanie się na klauzulę porządku publicznego jako podstawę odmowy uznania, jeżeli prawo materialne, stanowiące podstawę orzeczenia, różni się od prawa materialnego państwa uznania i to w taki sposób, że przy wzięciu pod uwagę tego samego stanu faktycznego orzeczenie rozwodu byłoby w państwie uznania niedopuszczalne.
Należy podkreślić, że „sprzeczność” ta powinna być oczywista tj. poprzez uznanie miałoby dojść do naruszenia podstawowych zasad porządku publicznego państwa uznającego. Wobec tego należy stwierdzić, że klauzula porządku publicznego w przypadku odmowy uznania orzeczenia powinna być stosowana przez sąd w sposób ostrożny i powściągliwy.
Aktywne prawo do obrony – co oznacza?
Drugą przesłanką negatywną jest brak zapewnienia stronie przeciwnej „aktywnego prawa do obrony” w trakcie procesu rozwodowego. Dotyczy to sytuacji, w których pozwany: nie wdał się w spór; nie był prawidłowo reprezentowany podczas postępowania; nie doręczono mu prawidłowo pisma wszczynającego postępowanie w czasie umożliwiającym mu przygotowanie obrony.
Należy podkreślić, że pismo wszczynające postępowanie powinno być doręczone pozwanemu w taki sposób, aby mógł przygotować się do obrony. Nie chodzi tu zatem o samo naruszenie przepisów procesowych dotyczących sposobu doręczeń, lecz o uchybienie, które rzeczywiście uniemożliwiło pozwanemu podjęcie obrony.
Generalnie można przyjąć, że termin trzech tygodni na przygotowanie swojego stanowiska przez pozwanego jest wystarczający. Jednak ocena czy pozwany miał wystarczający czas na podjęcie obrony zależy od konkretnych okoliczności sprawy.
Na marginesie warto wskazać, że jeżeli pozwany – pomimo wystąpienia opisanych naruszeń dotyczących jego prawa do obrony – zgadza się z wydanym orzeczeniem, wówczas nie można odmówić uznania tego orzeczenia.
Trzecia i czwarta przesłanka negatywna uznania orzeczenia dotyczy sytuacji sprzeczności dwóch wydanych orzeczeń. W jednym przypadku chodzi o sprzeczność orzeczeń wydanych przez sądy tego samego państwa w tej samej sprawie między tymi samymi stronami. W drugim przypadku chodzi o sprzeczność orzeczeń wydanych przez sądy różnych państw. Warto wskazać, że orzeczenia są niezgodne ze sobą, jeżeli ich skutki prawne wzajemnie wyłączają się.
Po pomoc prawną z zakresu prawa rodzinnego, zapraszam do kontaktu.
PS W przypadku zainteresowania tematyką rozwodu zagranicznego zachęcam do lektury poniższego tekstu:
Czy zagraniczny rozwód jest ważny w Polsce ?
Pozdrawiam
Michał Gruchacz
radca prawny
* Tekst nie stanowi porady ani opinii prawnej jest wyłącznie poglądem autora.
