Przy podziale majątku wspólnego małżonków (np. przy zniesieniu współwłasności nieruchomości) możliwe jest dokonanie stosownych rozliczeń w zakresie wydatków i nakładów poczynionych zarówno na majątek osobisty jak również majątek wspólny.
W przypadku rozliczeń nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka, jak również w przypadku nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny zastosowanie znajduje art. 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Natomiast w przypadku rozliczeń nakładów z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego oraz w przypadku istnienia ustroju rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa – zastosowanie znajdują przepisy kodeksu cywilnego.
Przyjmuje się, że nakładami są koszty poniesione na zachowanie, eksploatacje, lub ulepszenie rzeczy już istniejącej w majątku, natomiast wydatki to koszty związane z nabyciem danego przedmiotu.
Nakłady i wydatki z majątku wspólnego na majątek osobisty
Nakładem z majątku wspólnego na majątek osobisty będzie przykładowo sytuacja, w której małżonkowie wspólnie zebrane podczas trwania małżeństwa oszczędności przeznaczyli na remont nieruchomości, która była własnością jednego z nich, bądź też sytuacja spłaty długu należącego do jednego z małżonków pieniędzmi pochodzącymi z majątku wspólnego.
Nakłady takie podlegają rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego, jednakże, gdy wymaga tego dobro rodziny, małżonek który uzyskał korzyść z tytułu poczynionych nakładów, może zostać zobowiązany przez sąd do ich wcześniejszego zwrotu.
Zdaniem SN za swoisty nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty należy uznać korzyść majątkową, o którą następuje wzrost wartości przedmiotu należącego do majątku osobistego jednego z małżonków dzięki usługom świadczonym przez niego osobiście, przy czym wzrost tej wartości określa się sumą wydatków zaoszczędzonych z jego majątku osobistego (postanowienie SN z 10.07.1976 r., III CRN 126/76).
Wskazania wymaga jednak, że nie wszystkie nakłady i wydatki dokonywane w trakcie trwania wspólności majątkowej będą podlegały zwrotowi. Bowiem zwrotowi nie podlegają nakłady i wydatki poczynione na rzeczy co prawda wchodzące do majątku osobistego jednego z małżonków, ale przynoszące dochód. Przy czym przedmioty te niekoniecznie muszą przynosić faktyczny dochód – wystarczy jedynie, że były przeznaczone do jego generowania.
Nakłady i wydatki z majątku osobistego na majątek wspólny
Wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty sąd uwzględnia bez osobnego żądania uczestników postępowania, z kolei o zwrocie wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek, ponieważ roszczenia te nie wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków (Postanowienie SN z 13.09.2019 r., IV CZ 33/19)
Nakładem z majątku osobistego na majątek wspólny będzie sytuacja, w której jeden z małżonków w wyniku dziedziczenia otrzymał pewną sumę pieniężną, za którą wspólnie z drugim małżonkiem został wybudowany dom letniskowy na działce stanowiącej ich własność.
W przypadku kiedy małżonek poczynił jakiekolwiek nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny, to w takiej sytuacji przysługuje co do zasady zwrot połowy wartości. Jednakże małżonek, który dokonał nakładu na majątek wspólny, któremu nie został przyznany przedmiot majątkowy o zwiększonej w ten sposób wartości, powinien otrzymać zwrot całości nakładu (Postanowienie SN z 28.06.2017 r., IV CNP 62/16).
Małżonek chcący uzyskać zwrot dokonanych nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny, bądź też z majątku osobistego na majątek osobisty musi udowodnić fakt posiadania środków z majątku osobistego. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku „małżonek, który twierdzi, że dokonał z własnego majątku odrębnego (osobistego) nakładów na majątek odrębny (osobisty) współmałżonka lub na majątek wspólny, musi udowodnić tę okoliczność” (Wyrok SA w Białymstoku z 28.01.2020 r., I ACa 889/19)
Nakłady i wydatki z majątku osobistego na majątek osobisty
Przepisy k.r.o. nie obejmują rozliczeń dotyczących nakładów i wydatków poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego. Mimo tego iż nakłady te nie są objęte przepisem art. 45 k.r.o. to zdaniem Sądu Najwyższego podlegają one rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego (Uchwała SN z 16.12.1980 r., III CZP 46/80, OSNC 1981, nr 11, poz. 206).
Nakłady z majątku odrębnego (osobistego) małżonków na majątek odrębny (osobisty) drugiego można w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczyć wyjątkowo, tj. wtedy, gdy rozliczenie dotyczy nakładów na obiekt budowlany, dokonanych zarówno z majątku wspólnego, jak i majątku osobistego, a dokonanie tego rozliczenia w odrębnym postępowaniu jest niecelowe (Postanowienie SN z 24.07.2020 r., I CSK 106/20)
Podstawą rozliczeń nakładów z majątku osobistego na majątek osobisty są przepisy kodeksu cywilnego. W takiej sytuacji małżonek dokonujący nakładu powinien wystąpić do sądu z pozwem o zapłatę. Co do zasady postępowanie to będzie toczyło się niezależnie od postępowania o podział majątku.
Przepisy k.r.o. nie uwzględniają również rozliczeń pomiędzy małżonkami pozostającymi w ustroju rozdzielności majątkowej. Wówczas do rozliczenia znajdują zastosowanie ogólne reguły, w tym przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wobec tego, gdy jeden z małżonków pozostających w ustroju rozdzielności majątkowej dokonywał nakładów na majątek osobisty drugiego małżonka, może domagać się zwrotu tych nakładów na podstawie art. 405 i n. k.c. (Wyrok SA w Białymstoku z 4.02.2016 r., I ACa 512/15).
Autor:
mgr Karolina Luty
* Tekst nie stanowi porady prawnej ani opinii, jest wyłącznie poglądem autora.
