Zgodnie z treścią art. 1008 k.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić prawa do dziedziczenia zstępnych (dziecka, wnuka etc.), małżonka i wstępnych (rodzice, dziadkowie etc.), jeżeli:
1) wbrew woli spadkodawcy postępują oni uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścili się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Zachowek dla dzieci wydziedziczonego zstępnego
Jeśli więc osoby wydziedziczone traktuje się jakby nie dożyły otwarcia spadku, to czy ich zstępni uzyskują roszczenie o zapłatę zachowku ?
Wydziedziczenie jest instytucją, która umożliwia wyeliminowanie danej osoby z kręgu spadkobierców. Należy w tym przypadku zwrócić uwagę, że jest ono skierowane do niej bezpośrednio.
Zgodnie z treścią art. 1011 k.c. zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Powyższy zapis należy rozumieć w ten sposób, że jeżeli wydziedziczymy własne dziecko, nasz wnuk (dziecko wydziedziczonego) będzie mógł domagać się zachowku.
Zagadnienie to (które obejmuje prawo spadkowe) było przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego w Siedlcach w wyroku z dnia 13 czerwca 2016 r. (I C 816/14). Rozpatrywana sprawa dotyczyła sytuacji, w której zmarła poczyniła zapis testamentowy jedynie na rzecz swojego męża, pozbawiając tym samym spadku swoje dzieci. Motywem działania spadkodawczyni były trudne relacje rodzinne, jakie łączyły ją z dziećmi.
Zdaniem Sądu małoletni powód, który jest wychowywany jedynie przez matkę, ma prawo do uzyskania należnych mu świadczeń po babce (tj. zachowek), które mogą stanowić jego zabezpieczenie na przyszłość – na poczet kosztów nauki, zdobycia zawodu, czy startu w dorosłe życie.
Co do zasady, jeżeli z roszczeniem o zachowek występuje małoletni, jego udział w zachowku wynosi 2/3 udziału, jaki otrzymałby w normalnym toku dziedziczenia. Gdy wnuczek jest już pełnoletni to co do zasady roszczenie o zachowek wynosi 1/2 udziału, jaki otrzymałby w wyniku spadkobrania.
Podsumowując zarówno pod kątem prawnym jak i sprawiedliwościowym zaniedbania czy negatywne zachowania ze strony dziecka nie przekładają się machinalnie na ich dzieci (tj. wnuki). Szczególnie w sytuacji, gdy te ostatnie nie są jeszcze pełnoletnie i przez to nie mogą samodzielnie o sobie decydować, a nawet zrozumieć skomplikowanych relacji rodzinnych.
Autorzy:
radca prawny Michał Gruchacz
Piotr Kwiatkowski
