W trakcie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej (trwania małżeństwa) formalnie istnieją trzy majątki tj. majątek wspólny małżonków oraz majątki osobiste każdego z małżonków. Praktycznie masy te w trakcie trwania małżeństwa pozostają niewyodrębnione. Małżonkowie mogą podejmować różne działania w stosunku do poszczególnych składników majątkowych wchodzących w w/w masy majątkowe np. remont domu należącego do majątku osobistego jednego z małżonków czy też zapłata z majątku wspólnego długu jednego z małżonków. Oznacza to, że między poszczególnymi masami majątkowymi mogą następować przesunięcia i wobec tego wymaga to stosownych rozliczeń w przypadku ustania wspólności majątkowej.
Rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty
Podstawą prawną takich rozliczeń jest art. 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z treścią § 1 w/w przepisu każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Przepis ten przewiduje, że co do zasady rozliczeniu podlegają nakłady i wydatki poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty oraz nakłady i wydatki poczynione z majątku osobistego na majątek wspólny. Rozliczenie to obejmuje również zaspokojenie długów małżonka z majątku wspólnego.
Omawiany przepis wyłącza jednak możliwość rozliczenia wydatków i nakładów poniesionych z majątku wspólnego na przedmioty stanowiące majątek osobisty, który przynosi dochód. Uzasadnione jest to tym, że dochód generowany przez przedmioty należące do majątku osobistego wchodzi do majątku wspólnego. Wobec tego nakłady i wydatki poczynione na te przedmioty mają na celu powiększenie majątku wspólnego i jako takie nie powinny podlegać zwrotowi.
Opisane wyłączenie znajdzie jednak zastosowanie tylko po łącznym spełnieniu dwóch istotnych przesłanek. Po pierwsze nakłady mają mieć charakter nakładów koniecznych. Po drugie przedmioty, na które poczyniono nakłady przynoszą dochód. Nakłady konieczne to takie, które są niezbędne do utrzymania rzeczy w stanie niepogorszonym. Obejmują one również obciążenia o charakterze publicznoprawnym tj. podatki. Z kolei to czy dany przedmiot przynosi dochód zależy od okoliczności danej sprawy. Ten sam przedmiot może w jednym przypadku przynosić dochód a w innym stratę np. lokal stanowiący majątek osobisty może być wynajmowany (brak rozliczenia) lub stać pusty (rozliczenie).
Kolejnym wyłączeniem rozliczenia objęte zostały nakłady i wydatki z majątku osobistego na majątek wspólny dokonane w celu zaspokojenia potrzeb rodziny – chodzi tu o każde potrzeby rodziny, nie tylko te zwykłe (podstawowe). Wyłączenie to nie ma jednak zastosowania (tj. nastąpi rozliczenie), gdy nakłady i wydatki zwiększyły wartość majątku wspólnego np. nakłady z majątku osobistego poniesione na remont domu wykorzystywanego do mieszkania należącego do majątku wspólnego powodujące zwiększenie wartości domu.
Roszczenie o rozliczenie nakładów powstaje w chwili dokonania nakładów i nie wygasa w przypadku gdy przedmiot majątkowy, na który dokonano nakładów przestał istnieć. Jednak dochodzić rozliczenia można co do zasady dopiero z chwilą podziału majątku wspólnego (po rozwodzie).
Omawiany przepis nie znajdzie zastosowania przy rozliczaniu nakładów i wydatków z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego małżonka. Rozliczenia te podlegają ogólnym przepisów prawa cywilnego.
Na koniec warto wskazać, że wartość poniesionych nakładów i wydatków ustala się na podstawie stanu z chwili dokonania i cen z chwili orzekania.
Pozdrawiam
Michał Gruchacz
* Tekst nie stanowi porady prawnej ani opinii, jest wyłącznie poglądem autora.
