Nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzeniu mu, w taki sam sposób, w dokonaniu jednej z tych czynności może stać się podstawą do uznania takiej osoby (spadkobiercy) za niegodnego dziedziczenia.
Podstęp świadomy, celowy i zamierzony
Podstępem jest wywołanie przez spadkobiercę u spadkodawcy, w sposób celowy, świadomy i zamierzony, mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy lub umocnienie swoim zachowaniem spadkodawcy pozostającego w błędnym przekonaniu. Za podstępne może zostać również uznane zachowanie spadkobiercy polegające na świadomym, celowym i zamierzonym skłonieniu spadkodawcy niezdolnego do prawidłowego postrzegania rzeczywistości do sporządzenia testamentu o określonej treści.
Skoro przez podstępne wywołanie błędu następuje niedopuszczalna ingerencja w wewnętrzną sferę motywacji człowieka, to tym bardziej przejaw niedopuszczalnej ingerencji w tę sferę wystąpi w sytuacji, gdy osoba, u której wywołano podstępnie błąd, już wcześniej (przed działaniem spadkobiercy) miała mylne wyobrażenie o rzeczywistości. Osoba taka jest bardziej podatna na wszelkiego rodzaju manipulacje, co z kolei świadczy o szczególnej rozmyślności podstępnego spadkobiercy.
Dwa przypadki uznania niegodności dziedziczenia z uwagi na podstęp
Wobec powyższego niegodność dziedziczenia z uwagi na podstęp może zostać orzeczona w dwóch przypadkach. Po pierwsze w stosunku do takiego spadkobiercy, który świadomie (w sposób zamierzony) swoim zachowaniem wywoła u spadkodawcy mylne wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy. Po drugie utwierdzi spadkodawcę w błędzie, w jakim ten już pozostawał. Ponadto skutkiem w obu w/w przypadkach musi być nakłonienie spadkodawcy do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie mu w sporządzeniu lub odwołaniu testamentu wbrew jego rzeczywistej woli.
Przykładem podstępnego zachowania spadkobiercy może być: a) okłamywanie spadkodawcy, że inny spadkobierca próbował go otruć, co finalnie stało się przyczyną niesłusznego wydziedziczenia go w testamencie; b) zatajanie przed spadkodawcą faktu prób kontaktu ze strony innego spadkobiercy w celu wytworzenia w spadkodawcy przekonania, że osoba ta całkowicie przestała się interesować losem spadkodawcy; c) świadome wprowadzanie w błąd spadkodawcy, że nie ma potrzeby sporządzania testamentu bowiem i tak wszystko dostanie określona osoba.
Niegodność dziedziczenia w przypadku zaistnienia groźby
Zaistnienie groźby jest uwarunkowane łącznym spełnieniem się trzech okoliczności: a) bezprawności groźby; b) powagi groźby; c) związku przyczynowego pomiędzy groźbą i złożeniem oświadczenia woli określonej treści. Przy ocenie zachowania spadkobiercy najważniejsze znaczenie ma to, czy groźba (celowe i umyślne działanie wywołujące u spadkodawcy obawy co do grożącego niebezpieczeństwa osobistego lub majątkowego jego samego lub innej osoby) miała wpływ na powzięcie i wyrażenie woli przez spadkodawcę tzn. czy pomiędzy zachowaniem spadkobiercy a „decyzją” spadkodawcy w przedmiocie rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci istniał związek przyczynowy.
Za podstęp czy groźbę nie może zostać uznane – co podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10.12.1999 r., II CKN 627/98 – zachowania spadkobiercy, który „dbając o swoje interesy, sprowadził do leżącej w szpitalu spadkodawczyni notariusza”. W niniejszej sprawie stan faktyczny był bowiem taki, że spadkodawczyni od dawna nosiła się z zamiarem powołania do dziedziczenia swojej wieloletniej opiekunki i sporządziła w tym celu testament własnoręczny. Starania powołanej do spadku opiekunki podjęte w celu sporządzenia testamentu notarialnego były podyktowane obawami przed podważeniem woli zmarłej przez córkę spadkodawczyni, dla której treść testamentu była niekorzystna. Wobec faktu, że oba testamenty nie różniły się treścią, brak było podstaw do przyjęcia, że przy sporządzaniu testamentu notarialnego doszło do naruszenia woli spadkodawcy. Jak podkreślił Sąd Najwyższy również fakt wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku już kilka dni po śmierci testatorki nie może być uznany za podstępne zachowanie spadkobierczyni.
Jeśli potrzebujesz pomocy z zakresu prawa spadkowego, to zachęcamy do kontaktu z nami.
Poniżej podaje linki do innych tekstów poruszających tematykę niegodności dziedziczenia. Zachęcam do ich lektury 🙂
Niegodność dziedziczenia
Niegodność dziedziczenia – umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy
Pozdrawiam
Michał Gruchacz
radca prawny
*Tekst nie stanowi porady ani opinii prawnej jest wyłącznie poglądem autora.
